Η Σαντορίνη στο δρόμο για την UNESCO

Μία πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη του τελευταίου χρόνου είναι η ένταξη της Σαντορίνης στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως η πρώτη ζώνη ΠΟΠ που κατόρθωσε κάτι τέτοιο. Η είδηση είναι εξαιρετικά σημαντική αφού δείχνει το δρόμο για την ένταξή της Σαντορίνης και στον κατάλογο της UNESCO. Στο άρθρο που ακολουθεί από τους Νίκο Βαρβαρήγο, Ιωάννα Βαμβακούρη και Κρυσταλλία Παπαοικονόμου περιγράφεται λεπτομερώς όλη αυτή η προσπάθεια.

Η αμπελοοινική Παράδοση της Σαντορίνης μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας

Η Σαντορίνη είναι η πρώτη ζώνη παραγωγής οίνων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) που εντάσσεται στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΑΠΚ). Οι Αμπελοοινικές παραδόσεις και ο ιδιαίτερος τρόπος καλλιέργειας των αμπελώνων της Θήρας – Θηρασίας εντάχθηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο στις αρχές του 2018 και αποτελούν έτσι μέρος της καταγεγραμμένης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.

Η πρωτοβουλία αυτή γεννήθηκε από την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας  διαφύλαξης και διατήρησης της Αμπελοοινικής Κληρονομιάς, σε μία χρονική περίοδο που ήδη αρκετές αμπελοοιινικές ζώνες στην Ευρώπη, έχουν καταφέρει να ενταχθούν στον κατάλογο της Unesco, εξασφαλίζοντας έτσι την βιωσιμότητα των αμπελώνων τους και αναδεικνύοντας την μοναδικότητα της περιοχής τους.

Μετά το Διεθνές Συμπόσιο που διοργανώθηκε στη Σαντορίνη το 2015 από την Έδρα UNESCO «Πολιτισμός και Παραδόσεις του Οίνου» του Πανεπιστημίου της Βουργουνδίας με κεντρικό θέμα «Κληρονομιά και Αξιοποίηση των Αμπελοοινικών περιοχών», ξεκίνησε και η στοιχειοθέτηση του φακέλου. Η ομάδα αποτελούμενη από τους οινολόγους κ.κ. Νίκο Βαρβαρήγο, Ιωάννα Βαμβακούρη και την επικοινωνιολόγο Κρυσταλλία Παπαοικονόμου, με την υποστήριξη της δημοτικής αρχής Θήρας, του κλάδου των οινοπαραγωγών αλλά και της  Εθνικής Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Αμπέλου και Οίνου, δούλεψε συστηματικά για περίπου 2 χρόνια.

Το εμπεριστατωμένο αίτημα με πλούσιο συνοδευτικό οπτικοακουστικό υλικό και βιβλιογραφία, υποβλήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού, Γενική Δ/νση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Δ/νση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το Φεβρουάριο του 2017. Εγκρίθηκε από την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την Εφαρμογή της Σύμβασης για την προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς  το Φεβρουάριο του 2018. Η υποψηφιότητα της Σαντορίνης κρίθηκε από τις πιο αξιόλογες καθώς ήταν επιστημονικά εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη. Το επόμενο βήμα αποτελεί η ένταξή της στον κατάλογο της Unesco. Προς αυτή την κατεύθυνση συνεχίζονται, ήδη από την επόμενη μέρα, οι διαδικασίες για την στοιχειοθέτηση του φακέλου αυτού.

Το Εθνικό Ευρετήριο είναι η αποτύπωση στοιχείων της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας με τη μορφή ευρετηρίου και αποτελεί μια έγκυρη και επικαιροποιημένη εικόνα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας. Το Δελτίο ΑΠΚ της Σαντορίνης που εντάχθηκε περιλαμβάνει στοιχεία που συνθέτουν την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του νησιού και χρήζουν ανάδειξης και διαφύλαξης. Ενδεικτικά τα κυριότερα στοιχεία που περιλαμβάνονται έχουν ως εξής:

Περισσότερα στο link http://ayla.culture.gr/i_ampelooiniki_klironomia_tis_santorinis/

Ο ιστορικός αμπελώνας της Σαντορίνης ολοκληρώνει το φυσικό και πολιτιστικό σκηνικό του νησιού. Αυτόρριζος, αλώβητος από φυλλοξήρα και με ιστορική παρουσία 3.500 ετών αποτελεί ένα μοναδικό οινοπέδιο (terroir). Οι σαντορινιοί αμπελουργοί διαμέσου των αιώνων έχουν διαμορφώσει ιδιαίτερες καλλιεργητικές τεχνικές (Κουλούρα ή Αμπελιά) για την παραγωγή των ΠΟΠ κρασιών του νησιού (Σαντορίνη, Νυχτέρι, Vinsanto). Παράλληλα τα ειδικά εργαλεία του τρύγου (πχ φερεντίνι, κοφίνια), καθώς και η ιδιότυπη αρχιτεκτονική μορφολογία των οινοποιείων (κάναβα, πατητήρι, λινό) αποτελούν μέρος της παράδοσης αυτής.

Τα πλούσια λαογραφικά στοιχεία της Σαντορίνης όπως οινικές γιορτές για τον τρύγο και το άνοιγμα της νέας σοδειάς (Άγιος Αβέρκιος), τραγούδια καθώς και φαγητά του τρύγου (μανέστρα της βεντέμας, ντοματοκεφτέδες κα) είναι στοιχεία που τα συναντάμε μέχρι και σήμερα.

Ειδική μνεία γίνεται στην γλωσσολογική παράδοση του οίνου, με το οινικό γλωσσάρι της Σαντορίνης, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί διαχρονικά.

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά συνιστά ζωντανή πραγματικότητα που αλλάζει, εξελίσσεται, μετασχηματίζεται, εμπλουτίζεται, προσαρμόζεται και μεταβιβάζεται στις επόμενες γενεές παρακολουθώντας τους κοινωνικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς. 

Με την ένταξη της αμπελοοινικής παράδοσης της Σαντορίνης στο Εθνικό Ευρετήριο ξεκινάει και η συλλογική προσπάθεια του οινικού κλάδου – και όχι μόνο -  για την ένταξή της στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Οι ιδιαίτερες αμπελουργικές τεχνικές και πρακτικές της Σαντορίνης αποτελούν άυλη πολιτιστική κληρονομιά όχι μόνο του νησιού αλλά ολόκληρης της Ελλάδας. Οι προσπάθειες όλων θα πρέπει να στραφούν στην ανάδειξη και προώθηση του αιτήματος αυτού, καθώς με τον τρόπο αυτό θα διασφαλιστεί η διατήρηση των μοναδικών αυτών πολιτιστικών στοιχείων. Ας ανοίξει η Σαντορίνη το δρόμο για την ένταξη όλων των ιδιαίτερων αμπελοοινικών παραδόσεων / ζωνών της χώρας μας στον κατάλογο της Unesco.

Συντάκτες άρθρου: Νίκος Βαρβαρήγος, Ιωάννα Βαμβακούρη, Κρυσταλλία Παπαοικονόμου.

Σαντορίνη 11-10-2019