H κουλούρα ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή στη Σαντορίνη

Του Γιάννη Καρακάση MW

* η κεντρική φωτό είναι από την έρευνα A comparative study on training systems and vine density in Santorini Island: Physiological, microclimate, yield and quality attributes (Efstratios Guillaume Xyrafis, Gregory A. Gambetta, Katerina Biniari)

Πολύ συζήτηση γίνεται τελευταία για την κλιματική αλλαγή που βιώνουμε κάθε χρόνο και πιο έντονα. Ο Μάρτιος του 2024 ήταν ο πιο ζεστός Μάρτιος της εικοσαετίας ενώ ο χειμώνας ως εποχή τείνει πλέον να εξαφανιστεί. Μέσα σε αυτό το δυσοίωνο για τους παραγωγούς και αμπελουργούς περιβάλλον βλέπουμε έντονα και μία συζήτηση για το πως θα διατηρηθεί ο αμπελουργικός πλούτος στη Σαντορίνη. Θα πρέπει να ποτίζονται τα αμπέλια ή όχι (όπως είναι τώρα); Είναι η παραδοσιακή κουλούρα το κατάλληλο σύστημα διαμόρφωσης ή θα πρέπει να πάμε σε ένα γραμμικό σύστημα με σύρματα; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε επιλογής;

Πολύς κόσμος θα έχει ακούσει για τα ''όρθια'' ή αλλιώς ''αιρετικά'' αμπέλια με τα οποία είχε πειραματιστεί ο Πάρης Σιγάλας όταν ήταν ακόμη στο ομώνυμο Κτήμα. Μάλιστα σε μία συνάντησή μας είχα δοκιμάσει τυφλά και ένα κρασί από γραμμικό σύστημα διαμόρφωσης δίπλα σε ένα κλασικό. Δεν υπήρχε η παραμικρή ποιοτική σύγκριση αλλά αυτό είναι μία άλλη συζήτηση. Πρόσφατα δε, διάβασα με πολύ ενδιαφέρον μία δημοσιευμένη έρευνα που συγκρίνει την κουλούρα με το γραμμικό σύστημα στη Σαντορίνη. Η έρευνα έχει τίτλο A comparative study on training systems and vine density in Santorini Island: Physiological, microclimate, yield and quality attributes (Efstratios Guillaume Xyrafis, Gregory A. Gambetta, Katerina Biniari) και συγκρίνει γειτονικούς αμπελώνες στην Οία, ίδιας ηλικίας που φυτεύτηκαν το 2006, σε δυο διαφορετικούς τρύγους 2020 και 2021, ο τελευταίος εκ των δύο ένας ιδιαίτερος τρύγος με μεγάλη ξηρασία και υψηλές θερμοκρασίες. Το 2020 η συνολική βροχόπτωση ήταν 328 mm ενώ το 2021 σχεδόν η μισή (178 mm). Ο δε αμπελώνας της κουλούρας είχε 190 φυτά στο στρέμμα και κλαδεύτηκε σε 4-6 αμολυτές με 8-10 μάτια (σύνολο ματιών 32 έως 60) ενώ ο γραμμικός είχε 530 φυτά στο στρέμμα με μία αμολυτή και 8 έως 10 μάτια αντίστοιχα. 

Τα ευρήματα είναι κάτι παραπάνω από ενδιαφέροντα δείχνοντας ότι η κουλούρα είναι σαφώς καλύτερη επιλογή από το γραμμικό σύστημα. Αντιγράφω στα Αγγλικά ''In brief, the ‘Kouloura’ training system maintained a less-stressed water status compared to VSP, while for both studied years during ‘Kouloura’ exhibited significantly higher photosynthetic rates and stomatal conductance. Regarding microclimate observations, we found that, especially during heatwaves, VSP’s grapes were more exposed to higher temperatures during midday than ‘Kouloura’ and that the ‘Kouloura’ system protected against damage from heatwaves and strong winds when compared to VSP.''

Δηλαδή η κουλούρα είχε: 

καλύτερο υδατικό δυναμικό ειδικά πλησιάζοντας στον τρύγο (παρατηρήστε το figure 2 από την έρευνα ότι το VSP σύστημα είναι πιο στρεσαρισμένο)

καλύτερη φωτοσύνθεση ανά φύλλο την περίοδο του περκασμού (δηλαδή λειτουργεί καλύτερα το φύλλο στην κουλούρα)

καλύτερη συμπεριφορά και ως προς τις θερμοκρασίες των εκτεθειμένων σταφυλιών τις μεσημεριανές ώρες 

Το πολύ ενδιαφέρον είναι το αποτέλεσμα του table 4 που δείχνει ότι για το 2020 ο αριθμός των τσαμπιών ανά πρέμνο της κουλούρας vs γραμμικό ήταν 8.2 ± 3.2 με 4 ± 2 αντίστοιχα (σημαντικά μεγαλύτερος ο αριθμός τσαμπιών στην κουλούρα) ενώ η συνολική απόδοση με βάση τον αριθμό των φυτών ήταν πολύ κοντά. 360 κιλά το στρέμμα με την κουλούρα και τα 190 φυτά συγκριτικά με 400 κιλά το στρέμμα στα 530 φυτά της γραμμικής φύτευσης!

Πιο ακραία η κατάσταση το 2021 με αριθμό τσαμπιών 7 ± 2.2 στην κουλούρα με 2.4 ± 1.4 στο γραμμικό και μεγαλύτερες αποδόσεις ανά στρέμμα (240 κιλά η κουλούρα με 210 το γραμμικό που δείχνει πως ο καύσωνας επηρέασε αρνητικά το γραμμικό σύστημα). Δηλαδή η κουλούρα είναι σαφώς πιο παραγωγική από το γραμμικό σύστημα πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας.

Με λίγα λόγια η συμπεριφορά της κουλούρας είναι καλύτερη ακόμη και στο καυτό θέμα των στρεμματικών αποδόσεων χωρίς καν να βάζουμε στη συζήτηση το θέμα ποιότητας, μοναδικότητας και αυθεντικότητας των κρασιών. 

Όμως αν και η επιλογή της κουλούρας φαίνεται ορθή η εφαρμογή της πρέπει να συζητηθεί. Το βασικό ζήτημα είναι ο τρόπος κλαδέματος που αφήνει πάρα πολλά μάτια που τελικά όχι μόνο δεν δίνουν μεγαλύτερες παραγωγές αλλά κουράζουν τα φυτά και έχουν το ακριβώς ανάποδο αποτέλεσμα σχολιάζει ο Καθηγητής Αμπελουργίας Δρ. Στέφανος Κουνδουράς. Αντί για 4 αμολυτές μπορεί να γίνει ένα κλάδεμα των 2 αμολυτών στα 8-10 μάτια που θα είναι πιο παραγωγικά. Τα περισσότερα των 30 ματιών είναι πάρα πολλά για την κουλούρα με αποτέλεσμα πολλά να μην ανοίγουν και στο τέλος η κουλούρα να μην έχει τον αριθμό των τσαμπιών που θα μπορούσε. Η εκπαίδευση των τοπικών γεωπόνων είναι καθοριστικής σημασίας θεωρεί ο κ. Κουνδουράς. 

Στον πρόσφατο ετήσιο οδηγό για το ελληνικό κρασί Greek Wine Explained 2024, έχουμε αφιερώσει μαζί με την Ευμορφία Κωστάκη ένα ολόκληρο κεφάλαιο συζητώντας το παραπάνω θέμα μαζί με τη σημασία των παλαιών αμπελιών ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή καθώς και ένα ακόμη καυτό θέμα της άρδευσης και πως αν μάθεις τα φυτά με νερό θα ζητάνε όλο και περισσότερο αναπτύσσοντας επιφανειακές και όχι βαθιές ρίζες. Άρα δεν έχει έννοια να μιλάμε για terroir και ορυκτότητα. Πολύ ενδιαφέροντα θέματα για κυριακάτικο διάβασμα, δεν συμφωνείτε;

Kαλή Κυριακή

Γιάννης Καρακάσης