Μοσχοφίλερο: Άνοδος, κρίση και αναγέννηση

Του Γιάννη Καρακάση MW

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μία ανανέωση του ενδιαφέροντος του κόσμου για τα κρασιά από την ποικιλία Μοσχοφίλερο. Μία ποικιλία που έχει γίνει γνωστή για τα αρωματικά κρασιά που παράγει και για τη χαρακτηριστική υψηλή οξύτητα και φρεσκάδα στην παλέτα. Όμως πέρα από αυτό το κλασικό στυλ παράγονται και αφρώδη, ροζέ, skin contact, gris και γλυκά κρασιά προσδίδοντας στην ποικιλία πολλά και ξεχωριστά πρόσωπα. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτή την εποχή, γίνονται πολύ ωραία πράγματα για την ποικιλία από ποιοτικούς παραγωγούς που βλέπουν την ποικιλία ως όχημα πολυπλοκότητας. 

Για να αναδείξω μερικές από τις τάσεις, για να απαντήσω σε ερωτήματα που και εγώ ο ίδιος έχω και για να ετοιμάσω το κείμενο στα Αγγλικά για την ποικιλία που θα δημοσιευθεί προσεχώς στο κομμάτι του Greek Varieties έθεσα μία σειρά ερωτήσεων στους Δημήτρη Ακρίβο (Οινοποιείο Τρουπή), Γιάννη Βογιατζή (Μπουτάρη Οινοποιητική), Γιώργο Σκούρα (Κτήμα Σκούρα) και Γιάννη Τσέλεπο (Kτήμα Τσέλεπου) με τις απαντήσεις να φωτίζουν αρκετά θέματα για την ποικιλία. Καλή ανάγνωση!

Γιάννης Καρακάσης: Είναι το Μοσχοφίλερο παραλλαγή του Φιλεριού ή ξεχωριστή ποικιλία;

Δημήτρης Ακρίβος (Οινοποιείο Τρουπή): Για να εξακριβωθεί κάτι τέτοιο φυσικά χρειάζεται ανάλυση αλλά οι μέχρι τώρα έρευνες λένε ότι είναι η ίδια ποικιλία. Οι γευσιγνωστικές διαφορές οφείλονται κυρίως στην διαφορά υψομέτρου και κλιματολογικών συνθηκών.

Γιάννης Βογιατζής (Μπουτάρη Οινοποιητική): Το Μοσχοφίλερο είναι ξεχωριστή ποικιλία. Παραλλαγές εντός της ίδιας ποικιλίας Μοσχοφίλερο, θεωρούνται τα Μαυροφίλερο, Ξανθοφίλερο, Ασπροφίλερο, και πιθανόν να είναι αποτέλεσμα μετάλλαξης. Τα Φιλέρια παρουσιάζουν πολύ μεγάλο βαθµό γενετικής οµοιότητας μεταξύ τους, αλλά διαφέρουν σηµαντικά από το Μοσχοφίλερο και τις παραλλαγές του.

Γιώργος Σκούρας (Κτήμα Σκούρα): Το Μοσχοφίλερο είναι κλώνος του Φιλεριού, γενετική μετάλλαξη της ποικιλίας Φιλέρι αλλά είναι η ίδια ποικιλία. Με τέτοιες φαινοτυπικές ομοιότητες δύσκολα θα μπορούσαμε να πούμε το αντίθετο.

Γιάννης Τσέλεπος (Kτήμα Τσέλεπου): Η κύρια διαφοροποίηση τους είναι η ένταση των αρωματικών χαρακτηριστικών με τον ανθικό και φρουτώδη χαρακτήρα του Μοσχοφίλερου να το διαφοροποιεί σημαντικά. Το Μοσχοφίλερο και το Φιλέρι πρέπει να προέρχονται από την ίδια ποικιλία. Αν και δεν έχει γίνει συγκεκριμένη έρευνα πάνω στο θέμα απ’ όσο ξέρω, αυτό που πιστεύω είναι ότι το Μοσχοφίλερο αποτελεί ένα κλώνο του Φιλεριού που λογικά αναπτύχθηκε στο ξεχωριστό terroir της Μαντινείας. 

ΓΚ: Πόσο καλή ή όχι είναι η σχέση του με το τερουάρ; Που αποδίδει καλύτερα και γιατί;

ΔΑ: Το Μοσχοφίλερο είναι σχετικά όψιμη ποικιλία. Ως γνωστό τα αρώματα στα αμπέλια αρχίζουν να συντίθενται μετά τα 6-7 Be. Οπότε η σύνθεση αυτή συμβαίνει το Σεπτέμβριο όταν έχουμε πιο χαμηλές θερμοκρασίες την ημέρα. Επιπλέον έχουμε και την πολύ μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας ημέρας-νύχτας (~20C  ή και μεγαλύτερη). Άρα αποδίδει καλύτερα σε κρύο κλίμα και σε ορεινή περιοχή ώστε να παράγει σταφύλια με χαμηλό pH και πολύπλοκα αρώματα. Όχι, όμως και σε πολύ ορεινή ή πολύ κρύο κλίμα γιατί είναι μια όψιμη ποικιλία.

Το terroir της Μαντινείας έχει ευνοηθεί από την κλιματική αλλαγή. Η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας έχει φέρει πιο νωρίς την ημερομηνία τρυγητού με συνέπεια καλύτερη ωριμότητα, δυνατότητα παραγωγής περισσότερων ειδών κρασιών και καλύτερη κατάσταση σταφυλιών. Επίσης το έδαφος της που έχει αρκετή άμμο, προσφέρει πολύ καλή αποστράγγιση τόσο στις πολλές βροχές παλιότερων εποχών όσο και στις μπόρες των τελευταίων ετών.

ΓΜ: Έχει και σε αυτή την ποικιλία μεγάλη επίδραση το terroir, το ανακαλύπτουμε τουλάχιστον εμείς καλύτερα τα τελευταία χρόνια καλύτερα. Στην Μαντινεία δεν υπάρχουν πολλά εδάφη με κλίσεις αλλά αυτός είναι παράγοντας διαφοροποίησης, όπως βέβαια το έδαφος και η ηλικία των αμπελώνων. Αφού πρώτα εκτιμήσαμε θετικά τους νέους αμπελώνες που δημιουργήθηκαν με Μαυροφίλερο πριν από μερικά χρόνια, τώρα επιστρέφουμε στο σπουδαίο δυναμικό που έχουν ορισμένοι παλιοί αμπελώνες με μεγάλη παραλλακτικότητα. Στο κτήμα Μπουτάρη στη Μαντινεία τα τελευταία χρόνια δώσαμε μεγάλη σημασία στην καλλιέργεια του εδάφους και ανακαλύψαμε την εκπληκτική προσαρμογή των παλιών αμπελώνων καθώς και τις μεγάλες διαφορές στα κρασιά των διαφορετικών αμπελοτεμαχίων.

ΓΣ: Το Μοσχοφίλερο με το τερουάρ έχει μια εξαιρετική σχέση. Βλέπουμε συνεχώς μια ομοιογένεια και μια συνεχή τυπικότητα που φέρει μικρές διαφορές ανά τις περιοχές. Σε αυτό βοηθά η ομοιογένεια της Μαντινείας. Σίγουρα βλέπουμε διαφορές και μικροτερουαρς μέσα στη ζώνη. Με βάση την εμπειρία μας το Μοσχοφίλερο αποδίδει σε όλο το μήκος ζώνης και η ποιότητα βρίσκεται στη σωστή διαχείριση του αμπελώνα και κυρίως στο να μένουν οι αποδόσεις κάτω των 1100 κιλών ανά στρέμμα.

ΓΤ: Όπως προανέφερα για μένα είναι ο καθοριστικός παράγοντας της έκφρασης της ποικιλίας. Η προσαρμογή του Μοσχοφίλερου στο terroir της Μαντινείας μπορείς να πεις πως είναι ένα perfect match.

ΓΚ: Για ποιο λόγο το Μοσχοφίλερο δεν έχει κάνει μεγάλη καριέρα εκτός Μαντινείας;

ΔΑ: Μάλλον....  διάφοροι λόγοι.
α) Το κλίμα της Μαντινείας είναι μοναδικό και το πλέον κατάλληλο για την ανάδειξη των αρωματικών χαρακτηριστικών του.
β) οποιαδήποτε ποικιλία έχει το πρόθεμα μοσχ-  θεωρείται αυτόματα μια ποικιλία αρωματική, χωρίς πολυπλοκότητα με ελαφρύ σώμα.
γ) υπάρχει μια μεγαλύτερη προσφορά Μοσχοφίλερου από τη ζήτηση οπότε μπορείς να βρεις αρκετό, εδώ στη Μαντινεία σε πολύ χαμηλές τιμές.
δ) δεν είχε καλλιεργηθεί σωστά, με γνώμονα τη ποιότητα αλλά με τη ποσότητα με συνέπεια να περάσει στο μυαλό όλων σαν το μέτριο αρωματικό σταφύλι.
ε) ουδείς προφήτης στο τόπο του. 'Όμως όπως διάβασα στο wine enthusiast είναι μια από τις υπό εξέταση ποικιλίες για φύτευση στη Cotes de Provence! 

ΓΜ: Κυρίως διότι μόνο σε μεγάλο υψόμετρο δίνει τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά. Στις πειραματικές φυτεύσεις μας το 90 είχαμε φυτεύσει στο Αμύνταιο αλλά δεν το παρακολουθήσαμε συστηματικά μια και είχαμε εστιάσει αλλού. Γνωρίζω φυτεύσεις στα ορεινά της Κορινθίας που πάει πάρα πολύ καλά. Στην Αττική για παράδειγμα η ποιοτική του απόδοση ήταν τουλάχιστον αδιάφορη, μάλλον μηδενική, κοινό κρασί καμία σχέση με το Μοσχοφίλερο που ξέρουμε.

ΓΣ: Το Μοσχοφίλερο είναι η απόλυτη τοποποικιλία. Όπου αλλού φυτεύτηκε σαν ποικιλία απέτυχε. Παραδείγματα όπως Μεξικό, Καλιφόρνια, Ισπανία και Ελλάδα κατά τόπους. Το Μοσχοφίλερο αγαπά και ευνοείται από το κρύο και το υψόμετρο της Μαντινείας. Εκτός της ζώνης χάνει την οξύτητα και τα αρώματα του. Για αυτό το αγαπάμε και γιαυτό το υποστηρίζουμε.

ΓΤ: Αν καταλαβαίνω σωστά την ερώτηση εννοείτε γιατί δεν υπάρχουν εκτεταμένες φυτεύσεις και σε άλλες ζώνες. Όπως ανέφερα και στην παραπάνω ερώτηση η καλύτερη έκφραση της ποικιλίας με τον αρωματικό πλούτο και τις έντονες οξύτητες δίνεται στο μεσόκλιμα της Μαντινείας. Τα πραγματικά δεδομένα δείχνουν ότι σε άλλες περιοχές δε δίνει τον ίδιο χαρακτήρα, κάτι αντίστοιχο με ότι συμβαίνει και με το Ασύρτικο εκτός Σαντορίνης. Καθώς το Μοσχοφίλερο είναι μια όψιμη ποικιλία που χρειάζεται ένα πιο ψυχρό ηπειρωτικό κλίμα για να διατηρήσει τα αρωματικά χαρακτηριστικά και την οξύτητα του, πολύ λίγες περιοχές στην Ελλάδα, όπως η Μαντινεία η το Αμύνταιο, μπορούν να προσφέρουν αυτά τα ψυχρά στοιχεία.

ΓΚ: Tι πιστεύετε για τη δυναμική παλαίωσης του; 

ΔΑ: Τώρα αρχίζουμε να την ανακαλύπτουμε. Από τα πρώτα συμπεράσματα φαίνεται πολύ υποσχόμενη. Εξάλλου μια ποικιλία που μπορεί να παράγει κρασιά με 3,10-3,15 pH δεν μπορεί παρά να παλαιώνει ωραία. Ειδικότερα τα ροζέ με εκχύλιση ημερών δείχνουν ακόμα μεγαλύτερη δυναμική.

ΓΜ: Είχαμε παρουσιάσει εδώ και χρόνια την άποψή μας για τις μεγάλες δυνατότητες παλαίωσης με κρασιά του 95 κ 96 που είχαν εξελιχθεί εκπληκτικά.

ΓΣ: Το Μοσχοφίλερο ως επί το πλείστον δεν παρουσιάζει δυνατότητες παλαίωσης. Πάραυτα έχουμε δοκιμάσει Μοσχοφίλερα 10 και 15 ετών και έχουμε συγκινηθεί. Είτε δικά μας, είτε εκλεκτών συναδέλφων μας. Η οξύτητα του σίγουρα το βοηθάει να παλαιώσει αλλά το αρωματικό του προφίλ μπορεί να βαρύνει έντονα με την παλαίωση. Εξαίρεση για εμάς αποτελεί το Salto το οποίο φαίνεται να παλαιώνει καταπληκτικά. Η απάντηση εδώ θα ήταν μάλλον ότι όλα παίζουν και ότι έχουμε πολλά να δούμε ακόμα.

ΓΤ: Όπως θα ξέρετε είμαι ίσως ο άνθρωπος που πιστεύει περισσότερο από όλους στη δυναμική του Μοσχοφίλερου. Για μένα η προσπάθεια να αναδείξω αυτή τη πλευρά της ποικιλίας δε ξεκίνησε σήμερα αλλά εδώ και δυο δεκαετίες με τη Μαντινεία Βαρέλι που μετεξελίχθηκε σε Blanc de Gris. Το Μοσχοφίλερο με την υψηλή οξύτητα αλλά και τη σημαντική συγκέντρωση σε φαινολικά, αφού πρόκειται για μια ερυθρωπή και όχι λευκή ποικιλία, έχει όλα τα φόντα για να δώσει κρασιά παλαίωσης. Αυτά όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά στη πράξη δοκιμάζουμε συνεχώς τα κρασιά μας από παλαιές εσοδείες και πολλές φορές εντυπωσιαζόμαστε από την εξέλιξή τους. Γι’ αυτό το λόγο και πολύ πρόσφατα αποφασίσαμε να προσθέσουμε εμπορικά στο e-shop μας το Blanc de Gris του 2015 ώστε και οι φίλοι του κτήματος να έχουν τη δυνατότητα να το αντιληφθούν στην πράξη.

ΓΚ: Πως βλέπετε την δυναμική των ροζέ Μοσχοφίλερων και αν προσθέτουν στο αφήγημα της ποικιλίας;

ΔΑ: Φυσικά και προσθέτουν! Το Μοσχοφίλερο επιτυχημένα παράγει διαφορετικά είδη κρασιών. Αφρώδη, ήσυχα λευκά και πλέον με την κλιματική αλλαγή, την άνοδο της θερμοκρασίας και την συνεπακόλουθη καλύτερη ωριμότητα μπορεί να παράξει φανταστικά ροζέ ανοιχτού χρώματος. Μάλιστα στα ροζέ τύπου Προβηγκίας έχει το πλεονέκτημα σε σχέση με τις ερυθρές ποικιλίες ότι λόγω των λίγων ανθοκυανών πρέπει να κάνεις αρκετές ώρες εκχύλιση ώστε να αποκτήσεις το επιθυμητό χρώμα. Έτσι κατά τη διάρκεια αυτής εκχυλίζεις πολλά αρώματα και από ποσοτική σκοπιά και από ποιοτική. Επίσης, τα ροζέ που παράγονται από Μοσχοφίλερο είναι πολύ πιο ιδιαίτερα από τα αντίστοιχα λευκά.

ΓΜ: Είναι νομίζω πολύ μεγάλη, βρίσκεται στο επίκεντρο της τάσης των gris κρασιών.

ΓΣ: Αν ένα κρασί μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον ατόμων και να αγαπήσουν το Μοσχοφίλερο σίγουρα πρέπει να υπάρχει. Θεωρώ ότι τα ροζέ προσδίδουν στην ποικιλομορφία των κρασιών του Μοσχοφίλερου και ελκύουν επιπλέον άτομα. Σίγουρα έχουν πολλά ακόμα να πουν.

ΓΤ: Πιστεύω ακράδαντα ότι το Μοσχοφίλερο είναι μια πολυδύναμη ποικιλία, έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που αναζητούν οι καταναλωτές των ροζέ κρασιών και στο άμεσο μέλλον πολλές από τις ετικέτες αυτές θα κάνουν ακόμα μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία. Όταν ξεκινάς κάτι καινούργιο είναι λογικό να έχεις μια περίοδο προσαρμογής. Μπορώ να σας πω ότι στην εσοδεία του 2021 για το Gris de Nuit κάναμε όλες τις μικρό-προσαρμογές ώστε το κρασί αυτό να ανέβει επίπεδο ποιοτικά.

ΓΚ: Τι χρειάζεται από ποιοτική σκοπιά για να ανέβει επίπεδο; Πως αντιδρά στη μείωση των στρεμματικών αποδόσεων για παράδειγμα

ΔΑ: Πρώτα από όλα μείωση των αποδόσεων ανά πρέμνο. Είναι μια αρκετά παραγωγική ποικιλία και χρειάζεται ένα έλεγχο της παραγωγής της τόσο με αμπελουργικές τεχνικές (αυστηρό κλάδεμα, μηδενική ή ελάχιστη λίπανση, πράσινο τρύγο κλπ.) όσο και με την επιλογή του κατάλληλου υποκειμένου. Η επιλογή των περασμένων δεκαετιών να φυτεύεται το Μοσχοφίλερο με υποκείμενο R110, που είναι ανθεκτικό στη ξηρασία, στη Μαντινεία που έχει μέσο όρο 700 mm βροχής το χρόνο γινόταν ώστε να παραχθεί ποσότητα και όχι ποιότητα. Ακόμα η επικείμενη διάθεση διαφορετικών κλώνων ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα θα παράξει ανώτερης ποιότητας κρασιά. Δηλαδή, άλλος κλώνος θα φυτεύεται για την παραγωγή ροζέ κρασιών και άλλος για τα αφρώδη.

ΓΜ: Είναι πιο σωστό κατά την γνώμη μου να μιλάμε για ισορροπία των φυτών σε σχέση με την ισχύ τους στο συγκεκριμένο αμπελοτόπι, αυτό είναι που καθορίζει και την βέλτιστη απόδοση. Έτσι είναι μια δυσκολότερη εξίσωση αυτή η προσέγγιση που οδηγεί σε ποιοτικό αποτέλεσμα από την ενιαία οδηγία μείωσης των αποδόσεων, σε μια ποικιλία εύρωστη και παραγωγική όπως το Μοσχοφίλερο.

ΓΣ: Θα έλεγα στροφή προς πιο γαστρονομικά κρασιά. Κρασιά που τα αναζητάς με κάποια φαγητά ξεφεύγοντας έτσι από το απλό fun Μοσχοφίλερο. Να αναδειχθεί μια πιο πολύπλοκη πλευρά του Μοσχοφίλερου. Το Μοσχοφίλερο δεν χρειάζεται ιδιαίτερα χαμηλές αποδόσεις. Όταν πέφτουν οι αποδόσεις αυξάνεται το χρώμα και βαραίνουν τα αρώματα του.

ΓΤ: Εμείς είμαστε από τους ελάχιστους παραγωγούς που κάνουν πράσινο τρύγο στο Μοσχοφίλερο και δοκιμάζοντας νέες αμπελλουργικές τεχνικές και με τη βοήθεια του εξωτερικού συμβούλου μας, πλέον, στο αμπελουργικό κομμάτι, του Στέφανου Κουνδουρά πιστεύω θα φανεί ακόμα μεγαλύτερη ποιοτική αναβάθμιση στα επόμενα χρόνια. 

Πιο συγκεκριμένα, πιστεύω ότι η μείωση της στρεμματικής απόδοσης βελτιώνει στην πράξη την ποιότητα του σταφυλιού, καθώς δίνει μεγαλύτερη συμπύκνωση και όγκο στο στόμα του κρασιού, όπως και συγκεκριμένες πρακτικές κλαδέματος και ξεφυλλίσματος μπορούν να δώσουν πιο μικρόρογα και άρα πιο ποιοτικά σταφύλια. Είναι πολύ σημαντικό οι παραγωγοί σήμερα να βασίζονται σε δικά τους αμπέλια, ώστε να έχουν πολύ καλύτερη εποπτεία και έλεγχο της πρώτης ύλης, κάτι που για εμάς αποτελεί προτεραιότητα.

ΓΚ: Τι χρειάζεται από σκοπιά marketing κατά αντιστοιχία;

ΔΑ: Χρειάζεται μια συλλογική δράση από όλα τα οινοποιεία και με τη βοήθεια των τοπικών θεσμών ώστε να επικοινωνήσει το αφήγημα της Μαντινείας, την ιστορία της, την ιστορία του κρασιού και την τωρινή ποιότητα των κρασιών της.

ΓΜ: Το Μοσχοφίλερο στη Μαντινεία έχει πολλές δυνατότητες, εκτός από τα πολύ yψηλής ποιότητας λευκά και γκρί και ροζέ κρασιά-terroir που ελπίζω να είναι πολύ περισσότερα τα επόμενα χρόνια. Yπάρχουν τα αφρώδη με λαμπρό μέλλον, ενώ δεν πρέπει να παραβλέπουμε την μοναδική του δυνατότητα για εξαιρετικά κρασιά με χαμηλότερη αλκοόλη μια τάση που δεν πρέπει να αγνοούμε γιατί είναι φιλική προς τον μέσο καταναλωτή και τις χαλαρές στιγμές κατανάλωσης.

ΓΣ: Νομίζω οτι θα πρέπει να σκεφτούμε την περίπτωση Sauvignon Blanc Γαλλίας και Νέας Ζηλανδίας. Πως να κάνουμε το Μοσχοφίλερο να αντιμετωπιστεί πιο πολύ σαν Sauvignon Blanc παρά σαν ένα διαφορετικό Muscat. Να αναδείξουμε τα fun - αρωματικά με οξύτητα κρασιά αλλά και την πιο gourmet πλευρά του. Πιο μοντέρνες ετικέτες και μπουκάλια και ανάδειξη του Μοσχοφίλερου σαν ένα τέλειο υποκατάστατο του Pinot Grigio ή του Sauvignon blanc σε οποιαδήποτε λίστα.

ΓΤ: Το Μοσχοφίλερο έχει μεγάλη εμπορική επιτυχία στο εξωτερικό αφού τα χαρακτηριστικά του ταιριάζουν πολύ με τα ζητούμενα των καταναλωτών τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική.

Η ατυχία της ποικιλίας έγκειται στο ότι η εμπορική της επιτυχία, στην Ελλάδα, προηγήθηκε χρονικά της επανάστασης του ποιοτικού ελληνικού κρασιού. Έτσι, την περίοδο της μεγάλης ζήτησής του, οι παραγωγοί αναλώθηκαν στην παραγωγή μεγάλου όγκου πωλήσεων με απουσία ελέγχου ποιότητας ενώ υπήρχαν και εκτεταμένα συμβάντα νοθείας του Μοσχοφίλερου με άλλες ποικιλίες ειδικά στην κατηγορία του χύμα κρασιού. Όλα αυτά συντέλεσαν στο να υποβαθμιστεί η ποικιλία στα μάτια του μέσου καταναλωτή ενώ στην ουσία η ευθύνη βαραίνει τους παραγωγούς εκείνους που δε του φέρθηκαν με το απαιτούμενο σεβασμό και όχι την ίδια την ποικιλία. 

Ακόμα και σήμερα πολλοί άνθρωποι του χώρου που επικοινωνούν το κρασί, παρουσιάζουν το Μοσχοφίλερο σαν μια «εύκολη» ποικιλία που κάνει μόνο για αρωματικά λευκά κρασιά λεπτού σώματος, διαιωνίζοντας μια λανθασμένη εικόνα που υποβαθμίζει την ποικιλία στα μάτια του καταναλωτή. Αυτό πρέπει να αλλάξει!

Έτσι σήμερα το Μοσχοφίλερο δεν είναι μόδα όπως είναι η Μαλαγουζιά. Αυτό αν και μπορεί να έχει ένα οικονομικό αντίκτυπο στα οινοποιεία που επικεντρώνονται στην ποικιλία αυτή, πιστεύω θα κάνει πολύ καλό στο Μοσχοφίλερο μακροπρόθεσμα. Αυτό γιατί το Μοσχοφίλερο έχει το χώρο και το χρόνο, σήμερα, να καλλιεργηθεί και οινοποιηθεί με την πρέπουσα προσοχή και σεβασμό από τη νέα γενιά οινοποιών της Μαντινείας πέρα από εμάς (Μπουτάρης, Τρουπής, Σπυρόπουλος, Μποσινάκης, Μορόπουλος) δίνοντας πολύ ποιοτικά, καινοτόμα κρασιά που θα αναδείξουν τη ζώνη και την ποικιλία συνολικά. Μην εκπλαγείτε αν το επόμενο big thing του ελληνικού κρασιού είναι η «επανεφεύρεση» του Μοσχοφίλερου.