H άνοδος των Νησιωτικών Ασύρτικων

Η Σαντορίνη και το Ασύρτικό της είναι πλέον ένας πολυτραγουδισμένος στίχος για το ελληνικό κρασί τόσο εντός, όσο και εκτός Ελλάδας. Εν τούτοις ο πολύ σημαντικός οινοδημοσιογράφος Eric Asimov έγραψε πρόσφατα στους New York Times ότι στις ΗΠΑ το Ασύρτικο θεωρείται ακόμα και τώρα κάτι το εξωτικό. Ίσως και λίγο εξωγήινο (Νew York Times 2 Aυγ 2018). Αυτή η διαπίστωση του Asimov καταγράφεται για να κατανοήσουμε στη σωστή διάσταση το μέγεθος της επιτυχίας της ποικιλίας που είναι μεν αξιοσημείωτη αλλά μέχρι ενός σημείου. Σε κάθε περίπτωση όμως, η Σαντορίνη με το Ασύρτικό της έχουν κάνει την Ελλάδα γνωστή στο εξωτερικό. Με τον ακαταμάχητο συνδυασμό υπερ-αιωνώβιων, αυτόριζων και ξερικών αμπελιών, ηφαιστειογενών εδαφών και ενός μοναδικού συστήματος διαμόρφωσης της αμπέλου. Τη γνωστή μας κουλούρα ή καλάθι. 

Είναι όμως η ποικιλία ή το νησί που προπορεύεται; Ένα πρώτο ερώτημα. Είναι σωστό να απομονώσουμε την ποικιλία από τον τόπο της όταν μιλάμε για κρασιά τερουάρ και όχι generic κρασιά; Πιστεύω πως όχι αλλά αυτό δεν μας απαγορεύει να τα δούμε για το σκοπό της ερώτησης, στιγμιαία, μεμονωμένα. Η απάντηση εδώ είναι ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στο μυαλό μου ότι τα κρασιά της Σαντορίνης έχουν βοηθηθεί και υποστηριχθεί σε μεγάλο βαθμό από το ισχυρό brand της Σαντορίνης. 

Μία αναζήτηση στο Google επαληθεύει τη συντριπτική της, αριθμητική υπεροχή στο πλήθος των αποτελεσμάτων. Δεν θα έλεγα ότι αυτό είναι σε βάρος του Ασύρτικου. Αντιθέτως για να ειπωθεί μία επιτυχημένη οινική ιστορία στην κατηγορία των fine wines είναι απαραίτητη και μία άλλη - όχι σχετική με το κρασί - τοποθέτηση που η Σαντορίνη την εξυπηρετεί εξαιρετικά (Mark Andrew MW ερευνητική εργασία για τη Σαντορίνη). Η Σαντορίνη είναι ένας μοναδικός (κυριολεκτικά) premium προορισμός διακοπών πλαισιωμένος από μαγευτικά ηλιοβασιλέματα, την καλντέρα και την τοπική οινογαστρονομία. 

Στη Θήρα και στη Θηρασία που απαρτίζουν γεωγραφικά την περιοχή Σαντορίνη ΠΟΠ υπάρχουν αυτή τη στιγμή όχι περισσότερα από 11.000 στρέμματα συνολικών φυτεύσεων. Το 70 με 75 % αυτών είναι Ασύρτικο δηλαδή περίπου 8.000 στρέμματα από τα συνολικά 19.000 στη χώρα. Άρα περίπου το 40% του Ασύρτικου είναι στη Σαντορίνη κάτι που δικαιολογημένα κάνει το νησί την απόλυτη κοιτίδα της ποικιλίας. Όμως τα τελευταία χρόνια η αύξηση της τιμής του σταφυλιού από 0,85 ευρώ το 2010 ( στοιχεία από Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου) στις διαγαλαξιακές τιμές των 5 ευρώ με την ταυτόχρονη συνύπαρξη περίπου 20 παραγωγών από 13 το 2010, έχουν εκτοξεύσει τις τιμές των κρασιών της Σαντορίνης σε επικίνδυνα ύψη. Φυσικά η Σαντορίνη δεν είναι για χαμηλές πτήσεις αλλά αυτή είναι ‘’μία πτήση του Ίκαρου’’ που σημαίνει ότι λίγο πιο ψηλά καίγεσαι ενώ λίγο πιο χαμηλά δεν μπορείς να πετάξεις. Για μεγαλύτερα ύψη χρειάζεται ξεκάθαρο μήνυμα από όλους τους παραγωγούς και για την ποιότητα αλλά και για την παλαίωση. Που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει. Πόσες παλαιωμένες Σαντορίνες έχουμε δοκιμάσει πίσω από το 2000; Σηκώστε χέρι. Και επίσης πόσες από αυτές τις λίγες που έχουν δοκιμαστεί δεν ήταν οξειδωμένες;

Παράλληλα παρατηρούμε άλλα Νησιωτικά Ασύρτικα να αναδύονται ως ενδιάμεση κατηγορία μεταξύ των Σαντορινιών και των Ηπειρωτικών και να δίνουν βροντερό παρόν παράγοντας κρασιά με προσωπικότητα. Δηλαδή εκτός του χαρακτήρα του Ασύρτικου που οριοθετείται από την υψηλή οξύτητα, το γεμάτο σώμα και τον ορυκτό χαρακτήρα να έχουν και αυτό το σπίρτο και το νεύρο αλλά και την πολυπλοκότητα των μεγάλων τερουάρ. Που οφείλεται αυτό θα ρωτήσετε; H σύντομη απάντηση και επιφυλάσσομαι για μία πιο εκτενή είναι ότι το Ασύρτικο σε φτωχά εδάφη, ασβεστόλιθους, τσακμακόπετρες και άλλα πετρώδη φτωχά εδάφη όπου οι αποδόσεις σπάνια ξεπερνάνε τα 500 κιλά το στρέμμα δίνει ένα σαντορινιό χαρακτήρα και εκτός του νησιού. Ίσως με χαμηλότερη οξύτητα αλλά με αρκετά κοινά αρωματικά και δομικά στοιχεία. Αυτή είναι καθαρά με γευσιγνωστική παρατήρηση με πεδίο δόξης λαμπρό για όποιον θέλει να το εξακριβώσει επιστημονικά. Δεν είναι σπάνιο σε τυφλές γευσιγνωσίες φτασμένοι οινοποιοί να στοιχηματίζουν (ακόμα και το οινοποιείο τους) ότι το κρασί της δοκιμής είναι Σαντορίνη. Που δεν ήταν φυσικά αλλά αυτό κάτι δείχνει ως προς τη σχέση της ποικιλίας με το τερουάρ. 

Θα ξεκινήσω από νότια και από το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας την Κρήτη. Το δραστήριο Wines of Crete υπολογίζει τις συνολικές φυτεύσεις στα 400 στρέμματα με σαφώς ανοδικές τάσεις την τελευταία διετία. Δύο από τις πιο ενδιαφέρουσες δουλειές μέχρι τώρα είναι το Voila Λυραράκη και το suis generis Ασύρτικο του Οικονόμου. Το πρώτο είναι από παλιά ξερικά αμπέλια στη Σητεία σε υψόμετρο σχεδόν 600 μέτρων και αποδόσεις της τάξης των 700 κιλών. Είναι ένα κρασί που αν και από την Κρήτη, ένα από τα πιο ζεστά μεσοκλίματα, ξεχωρίζει για την υψηλή φυσική οξύτητα και τον ορυκτό χαρακτήρα. To δεύτερο κυκλοφορεί ήδη στην ωριμότητά του με αρώματα που κάνουν αίσθηση, έντονα με καβουρδισμένα φουντούκια και ώριμο αλλά και φρέσκο φρούτο. Το στόμα σε πάει ένα επίπεδο παραπάνω με αρώματα κερασιών. Ένα αισθησιακό κρασί. Υποσχόμενες προσπάθειες είναι και το Ασύρτικο Δουλουφάκη (μόνο για εξαγωγές) Μανουσάκη και Πατεριανάκη ενώ υπάρχουν και άλλες προσπάθειες που ανυπομονώ να (ξανα)δοκιμάσω από τα οινοποιεία Στραταριδάκη, Μηλιαράκη, Διγενάκη και Τοπλού. 

Για το νησί της Τήνου έχω γράψει αναλυτικά στο αγγλόφωνο κομμάτι του karakasis.mw (Ode to terroir: Tinos revealed). Περίπου 100-120 στρέμματα Ασύρτικου και συνολικά 6 παραγωγοί δίνουν αυτή τη στιγμή το παρόν με τα γρανιτικά εδάφη να είναι υπεύθυνα για κρασιά αριστοκρατικά με χαμηλότερα αλκοόλ από τη Σαντορίνη, καθαρότητα φρούτου και ευκρίνεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Clos Stegasta από τους Τηνιακούς αμπελώνες ενώ υποσχόμενα είναι τα Ασύρτικα XBOURGO και Volacus και το λευκό χαρμάνι από το οινοποιείο Vaptistis. 

H Πάρος (1651 στρέμματα) με εντυπωσίασε πρόσφατα με ένα Ασύρτικο single vineyard με το όνομα Σαρακήνικο από το οινοποιείο Μωραΐτη. Το έδαφος; Μαντέψτε. Είναι φτωχό ασβεστολιθικό με 500 κιλά το στρέμμα απόδοση. Συνολικά το οινοποιείο Μωραΐτη καλλιεργεί 3 αμπελοτόπια με Ασύρτικο. Έκτασης περίπου 30 στρεμμάτων στις περιοχές περιοχή Υστέρνι, Σαρακήνικο και Ασπριές.  Στην κοντινή Σύρο το οινοποιείο Σύρου κάνει επίσης μία αξιοπρεπέστατη δουλειά με το Ασύρτικο ‘’Σαν τα Μάραθα’’ σε χαμηλότερο εύρος τιμών που το κάνει και αρκετά ελκυστικό για το καθημερινό τραπέζι. Στο νησί φύονται ήδη 10 στρέμματα ενώ αλλά 30 είναι στο σχέδιο για την επόμενη τριετία. Τα εδάφη; Αμμώδη φτωχά με αποδόσεις της τάξης των 700 κιλών το στρέμμα και ένας απαλά νησιωτικός χαρακτήρας στο κρασί που συνήθως δεν ξεπερνάει το 13% αλκοόλη. 

Μία άλλη κυκλαδίτικη δουλειά που δεν έχω ακόμα δοκιμάσει γίνεται στη Μήλο ενώ στο νησί της Πάτμου στα Δωδεκάνησα παράγεται ένα κρασί ‘’ηπίων φυσικών παρεμβάσεων’’ με γεμάτο χαρακτήρα και μοναδικότητα από το οινοποιείο Πάτοινος. Το Ασύρτικο του οινοποιείου κυκλοφορεί σε δύο εκδοχές που φλερτάρουν έντονα με αυτό που λέμε ‘’Φυσικό Κρασί’’.  Το Ασύρτικο Πάτοινος είναι παχύ με πλούσιο σώμα που όμως το ισορροπεί η οξύτητα και η αλμύρα ενώ το Orange είναι πιο εσωτερικό κρασί που θέλει υπομονή για να ξεδιπλώσει τις αρετές του. 

Η Εύβοια ίσως να μην ακούγεται και πολύ ως νησί, που είναι φυσικά. Και θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί όταν μας δίνει για σειρά ετών ένα από τα καλύτερα Ασύρτικα εκτός Σαντορίνης. Το Ασύρτικο Sur Lies από το οινοποείο Βρυνιώτη. Με το 2017 να έχει σχετικά πρόσφατα κυκλοφορήσει από συνολικά 17 στρέμματα. Η παραγωγή είναι αρκετά περιορισμένη εξαρτώμενη από τα καπρίτσια του καιρού – το 2017 ήταν μόλις 3.500 φιάλες – αλλά το κρασί είναι από τα συγκλονιστικότερα παραδείγματα της ποικιλίας. Μάλιστα παλαιώνει υπέροχα αποκτώντας ένα Riesling χαρακτήρα. Τα εδάφη είναι αμμοαργιλώδη με μεγάλη παρουσία πέτρας. 

Μπορεί οι ποσότητες των νησιωτικών Ασύρτικων να είναι μικρές. Η ποιότητα είναι όμως πολύ υψηλή που είναι και η αρχή της οποιαδήποτε συζήτησης. Ειδικά όταν η προσπάθεια επικεντρώνεται για να επικοινωνήσουμε ότι το Ασύρτικο μπορεί να δώσει fine wines και όχι κρασιά τύπου Albarino (Εric Asimov Νew York Times 2 Aυγ 2018). Η Σαντορίνη μπορεί να μην είναι μόνη της συνεπώς, το Ασύρτικο φαίνεται ότι ως ποικιλία ζωγραφίζει σε ένα καμβά με φτωχά εδάφη και χαμηλές αποδόσεις. Και σε άλλα νησιά αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αλλά για τα Ηπειρωτικά Ασύρτικα θα μιλήσουμε μία άλλη φορά. 

*Μία σημείωση για τα νούμερα που παραθέτω. Όπου δεν αναφέρεται πηγή τα νούμερα είναι κατ’εκτίμηση και παρέχουν μία βάση συζήτησης. 

Aρχική δημοσίευση στη στήλη The Master's Voice του Greece and Grapes. (10-9-18)

Photo by Tamara Budai on Unsplash