Wine debate 2: Sustainability - αειφορική ή βιώσιμη διαχείριση. Τι είναι και πως μπορεί να εφαρμοσθεί στην Ελλάδα;

Tης Ευμορφίας Κωστάκη

Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου, για δεύτερη συνεχόμενη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε το wine debate με συντονιστή το Γιάννη Καρακάση MW. Θέμα αυτή τη φορά ήταν η αειφορική ή βιώσιμη διαχείριση (sustainability). Καλεσμένοι ήταν η Χαρούλα Σπινθηροπούλου, ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου και ο Καθηγητής Στέφανος Κουνδουράς.

Η αειφορική διαχείριση αφορά το πολύπλοκο πλαίσιο στο οποίο δραστηριοποιείται μια επιχείρηση, δίνοντας έμφαση στους τομείς του περιβάλλοντος, της οικονομικής βιωσιμότητας και κοινωνικής ευθύνης. Σκοπός είναι η δημιουργία συνθηκών που θα κάνουν την επιχείρηση να αντέξει και να προσφέρει στο ευρύτερό της περιβάλλον. 

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα οργανισμός πιστοποίησης της αειφόρου διαχείρισης. Μπορεί όμως να πιστοποιηθεί η ολοκληρωμένη διαχείριση, η βιολογική ή η βιοδυναμική καλλιέργεια, τα οποία αποτελούν μέρος της αειφορικής διαχείρισης. Η Χαρούλα Σπινθηροπούλου θεωρεί ότι ίσως είναι νωρίς για μια τέτοια πιστοποίηση στην Ελλάδα. Πιθανόν ένας λόγος που είμαστε «πίσω» σε σχέση με άλλες χώρες, όπως η Νέα Ζηλανδία, είναι η δυσκολία κατανόησης της έννοιας αειφόρος διαχείριση. Ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου πιστεύει ότι πρέπει ο ίδιος ο παραγωγός να έχει την κουλτούρα της αειφόρου διαχείρισης. Η κουλτούρα αυτή αποκτάται μέσω της εκπαίδευσης και ενημέρωσης, κάτι που ο γεωργικός τομέας της Ελλάδας υστερεί και γι’ αυτό έχουμε αργήσει σαν χώρα να δούμε πιστοποίηση. Παρόλα αυτά θεωρεί τον αμπελουργό πιο ευαισθητοποιημένο σε σχέση με άλλους γεωργούς. 

Σημαντικό μέρος της αειφόρου διαχείρισης είναι η μακροπρόθεσμη προστασία του περιβάλλοντος, και αυτό αποτέλεσε και το κύριο μέρος της συζήτησης. Σίγουρα η οινική βιομηχανία να είναι πολύ μικρή, αλλά όμως μπορεί να βάλει ένα λιθαράκι στην αναστροφή της κλιματικής καταστροφής, σύμφωνα με τον Στέφανο Κουνδουρά. 

Πως μπορεί λοιπόν ένας παραγωγός να συνεισφέρει στο στόχο αυτό; Και οι τρεις συμμετέχοντες υποστηρίζουν ότι η βιολογική γεωργία είναι μονόδρομος. Μέσω της βιολογικής γεωργίας, μπορεί να βελτιωθεί η υγεία του εδάφους και να αυξηθεί η βιοποικιλότητα στο αμπέλι. Επιπλέον, η προστασία από τις ασθένειες μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική.

Η χρήση χλοοτάπητα είναι ο κύριος τρόπος βελτίωσης του εδάφους. Ένα υγιές έδαφος μπορεί να αποθηκεύσει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα σε μορφή οργανικής ουσίας. Επιπλέον βοηθάει στη μείωση της συμπίεσης του χώματος που δημιουργείται από επανειλημμένο πέρασμα των τρακτέρ. Ο Στέφανος Κουνδουράς συνιστά μείωση των περασμάτων όσο είναι δυνατόν και χρήση καλλιεργητή αντί φρέζας στους αμπελουργούς που θέλουν να καλλιεργούν το έδαφος. Η Χαρούλα Σπινθηροπούλου επισημαίνει πως σαφώς ο χλοοτάπητας σε συνδυασμό με βιολογική καλλιέργεια απαιτεί περισσότερη δουλειά από τον αμπελουργό, καθώς απαιτούν κόψιμο πολλές φορές το χρόνο. Επίσης υποστηρίζει ότι οι περισσότερες αμπελουργικές περιοχές της Ελλάδας μπορούν να υποστηρίξουν είτε περιστασιακό είτε μόνιμο χλοοτάπητα. 

Με βλέμμα προς το μέλλον, η ενίσχυση της βιοποικιλότητας είναι πολύ σημαντική για μια αποτελεσματική προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος. Η βιοποικιλότητα μπορεί να εκφραστεί σε δυο επίπεδα. Το πρώτο είναι το επίπεδο αμπελώνα. Έτσι, αποφυγή της μονοκαλλιέργειας, με παρουσία κι άλλων δέντρων και φυτών μέσα και γύρω από το αμπέλι. Σε συνδυασμό με χρήση χλοοτάπητα, το αμπέλι γίνεται καταφύγιο άγριας πανίδας και χλωρίδας. Ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου έχει δει αύξηση στα είδη πουλιών που αναζητούν καταφύγιο στα αμπέλια του στην Επανωμή. Η άλλη όψη της βιοποικιλότητας είναι μέσα στην ίδια την άμπελο με φύτευση αμπελώνων που δεν είναι μονόκλωνοι. 

Η βιολογική καλλιέργεια, μπορεί να βοηθήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των ασθενειών της αμπέλου, όπως το ωίδιο και ο περονόσπορος. Η συμβατική καλλιέργεια έχει το μειονέκτημα ότι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί γίνονται σιγά σιγά ανθεκτικοί στις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή τους. Ο Στέφανος Κουνδουράς επισημαίνει ότι πολλές δραστικές ουσίες έχουν πλέον καταργηθεί και οι νέες δεν παράγονται με τους γρήγορους ρυθμούς του παρελθόντος. Έτσι είναι πιο δύσκολο να γίνεται εναλλαγή των δραστικών ουσιών σε κάθε ψεκασμό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανθεκτικών στελεχών, που τελικά δημιουργούν προβλήματα στους αμπελώνες. 

Με τη χρήση χαλκού και θείου, η αντιμετώπιση των κύριων παθογόνων μυκήτων του αμπέλου είναι πιο αποτελεσματική, ειδικά στο ελληνικό κλίμα. Η Χαρούλα Σπινθηροπούλου τονίζει ότι για επιτυχή βιολογική καλλιέργεια πρέπει ο αμπελουργός να είναι «διαβασμένος», καθώς και διατεθειμένος να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στα αμπέλια του. Έτσι με καλλιεργητικές πρακτικές όπως το να προαχθεί ο καλός αερισμός των σταφυλιών, μειώνεται η ανάγκη ψεκασμών. Επιπλέον, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικές ουσίες που ενισχύουν την αντίσταση του φυτού. Έτσι, οι ψεκασμοί με Χαλκό, ένα βαρύ μέταλλο που συσσωρεύεται στο χώμα, μπορούν να μειωθούν στους 2-3. 

Για να γίνουν όλα αυτά εφικτά, πρέπει όμως να έχουν μπει οι κατάλληλες βάσεις στο αμπελώνα, με επιλογή κατάλληλων υποκειμένων και ποικιλιών. Υποκείμενα που αντέχουν στην ξηρασία είναι ιδιαίτερα σημαντικά στον Ελλαδικό χώρο. Επιπλέον, στροφή στις γηγενείς ποικιλίες της κάθε περιοχής, ώστε να καλλιεργούνται αυτές που αντέχουν στις εκάστοτε συνθήκες. Ο Στέφανος Κουνδουράς έφερε ως παράδειγμα το Ασύρτικο, που είναι μια ποικιλία που αντέχει στην ξηρασία αλλά είναι και αρκετά ανθεκτική στις ασθένειες. Έτσι φυτεύοντάς το, το κόστος παραγωγής είναι σαφώς μειωμένο σε σχέση με μια ευαίσθητη ποικιλία, και η λιγότερη ανάγκη διαχείρισης την κάνει βιώσιμη. Επιπλέον, ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου συνιστά να φυτεύεται μια μόνο ποικιλία σε κάθε αμπελοτόπι, ώστε η καλλιέργειά της να είναι αποτελεσματική. 

Ένα μεγάλο κομμάτι της αειφορικής διαχείρισης είναι η σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων, όπως το νερό. Το αμπέλι σύμφωνα με τη Χαρούλα Σπινθηροπούλου είναι ένα φυτό που δεν έχει πολύ μεγάλες ανάγκες για νερό. Μπορούμε όμως με σωστά βήματα να μειώσουμε κι άλλο τις ανάγκες του. Η αρχή γίνεται στο φύτεμα του αμπελώνα, όπου πάλι με χρήση υποκειμένων ανθεκτικών στην ξηρασία, και αύξησης της οργανικής ουσίας μειώνεται η ανάγκη για πότισμα. Ο Στέφανος Κουνδουράς επισημαίνει ότι το σύστημα μόρφωσης παίζει επίσης μεγάλο ρόλο, καθώς ένα κυπελλοειδές σχήμα χρησιμοποιεί ποιο αποτελεσματικά το διαθέσιμο νερό. Επίσης μείωση του αριθμού των φύλλων με βλαστολόγημα μπορεί να εξοικονομήσει νερό στο αμπέλι. 

Η διαχείριση της ενέργειας και το αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα είναι σημαντικοί παράγοντες της σωστής διαχείρισης των φυσικών πόρων. Τόσο στο αμπέλι, όσο και στο οινοποιείο, πρακτικές όπως η μείωση της χρήσης οχημάτων, η αύξηση της οργανικής ουσίας στο έδαφος, και η εξοικονόμηση ενέργειας για ψύξη είναι μερικοί από τους τρόπους οι παραγωγοί μπορούν να μειώσουν το αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα των δραστηριοτήτων τους. Όπως ανέφερε ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου, ο σχεδιασμός των νέων οινοποιείων είναι πλέον βιοκλιματικός, με σωστή χρήση μονώσεων και τοποθέτηση ηλιακών πάνελ. Η Χαρούλα Σπινθηροπούλου πρότεινε χρήση βαρύτητας όπου είναι εφικτό για την μεταφορά του κρασιού, και αποθήκευση των οίνων σε υπόγειους χώρους, που είναι φυσικά πιο δροσεροί και δεν χρειάζεται κλιματισμός.  

Είναι γεγονός ότι διάφορες οπτικές της αειφορικής ανάπτυξης χρησιμοποιούνται κατά κόρον στο μάρκετινγκ πολλών οινοποιείων. Έτσι, η χρήση όλο και ελαφρύτερων μπουκαλιών συναντάται όλο και πιο συχνά, αν και αυτό είναι δύσκολο να γίνει για ήδη εδραιωμένες ετικέτες. Οι σκανδιναβικές χώρες και ο Καναδάς, στις οποίες η κυβέρνηση ελέγχει τις πωλήσεις αλκοολούχων ποτών, ζητούν πλέον όλο και ελαφρύτερα μπουκάλια. Η στροφή της παγκόσμιας οινικής βιομηχανίας προς ελαφρύτερα μπουκάλια είναι γεγονός, όμως οι καταναλωτές συνεχίζουν να πιστεύουν ότι ένα πιο βαρύ μπουκάλι περιέχει καλύτερης ποιότητας προϊόν.

Τελικά, φαίνεται ότι στην Ελλάδα η στροφή προς τη αειφορική διαχείριση είναι εφικτή, αν και θα αργήσει να έρθει. Η ευαισθητοποίηση των παραγωγών παίζει σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της αειφορικής διαχείρισης στη χώρα. Η βιολογική καλλιέργεια, που όπως αναφέρθηκε αποτελεί στοιχειώδες τμήμα της αειφορικής διαχείρισης, έχει χαμηλότερο κόστος παραγωγής σε σχέση με συμβατικές καλλιέργειες, εφόσον ο αμπελουργός έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία να την εφαρμόσει σωστά, επισημαίνει η Χαρούλα Σπινθηροπούλου. Ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου θεωρεί ότι θα υπάρξει αλλαγή στην Ελλάδα όταν αρχίσουν τα μεγαλύτερα οινοποιεία να δίνουν έμφαση στην αειφορική διαχείριση, όπως έγινε και με την υιοθέτηση των γηγενών ποικιλιών. 

Η συζήτηση της περασμένης Παρασκευής μας βοήθησε όλους να μάθουμε πολλά για την αειφορική ανάπτυξη. Ελπίζω αυτή η προσπάθεια να σας παρακινήσει να ξεφύγετε, όσο μπορεί ο καθένας από τη συμβατική πραγματικότητα της ελληνικής οινικής σκηνής. Ιδέες και προτάσεις για βελτίωση των αμπελώνων, σωστής διαχείρισης των εισροών καθώς και τάσεις της αγοράς συζητήθηκαν και αναλύθηκαν σε αυτό το κείμενο. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι μια δραστηριότητα δύσκολα γίνεται αειφορική από τη μια μέρα στην άλλη. Με αργά βήματα, εξελίξεις, αλλά και συμβιβασμούς, μπορεί ο καθένας, αμπελουργός, οινοποιός ή μαρκετίστας, να εφαρμόσει στο βαθμό που μπορεί ορισμένες από αυτές τις πρακτικές. Σίγουρα, κανείς μόνος του δεν μπορεί να αναστρέψει την καταστροφή του πλανήτη μας, αλλά αυτό δεν είναι δικαιολογία για να μην προσπαθήσουμε όλοι μαζί.